We use cookies to enhance your experience on our website. By continuing to browse this site, you give consent for cookies to be used. For more information, please review our Cookie Policy
1950 අගෝස්තු 29 වන දින මහ බැංකුව පිහිටුවීමෙන් පසු, එතෙක් නිෂ්කාශන බැංකුව ලෙස කටයුතු කළ Imperial Bank of India හී කොළඹ ශාඛාවෙන් නිෂ්කාශන රාජකාරි භාර ගන්නා ලදී. එවකට පැවති අතින් සිදු කරන නිෂ්කාශන ක්රියාවලිය යටතේ සියලුම බැංකු මහ බැංකුවේ රැස්වී අනෙකුත් බැංකුවලින් ලැබුණු චෙක්පත් භෞතිකව හුවමාරු කර ගැනීමට සිදු විය. මෙය ප්රධාන නිෂ්කාශන සැසිය සහ පියවීමේ නිෂ්කාශන සැසිය ලෙස කොටස් දෙකකින් සමන්විත විය. ප්රධාන නිෂ්කාශන සැසියේදී බැංකු විසින් ගනුදෙනුකරුවන් විසින් සහ අනෙකුත් බැංකුවලින් අරමුදල් එකතු කිරීම සඳහා ඉදිරිපත් කරන ලද චෙක්පත් හුවමාරු කර ගත් අතර, පියවීමේ නිෂ්කාශන සැසියේදී වලංගු නොවන චෙක්පත් ඉදිරිපත් කළ බැංකුවට ආපසු යවන ලදී. මෙම සැසි දෙකම දිනපතා පැවැත්වුණු අතර, ප්රධාන නිෂ්කාශනය උදෑසන සහ පියවීමේ නිෂ්කාශනය දහවල් සිදු විය. ශුද්ධ නිෂ්කාශන ශේෂයන් අතින් ගණනය කරන ලද අතර, මහ බැංකුව විසින් තම පොත්වල බැංකුවල ගිණුම් අතින් යාවත්කාලීන කිරීමෙන් මේවා පියවා, ඊළඟ වැඩ කරන දිනයේ පෙ.ව. 8.00 ට පෙර ශුද්ධ ගිණුම් ශේෂයන් පිළිබඳව ඔවුන්ට දැනුම් දෙන ලදී. ක්රියාකාරී වුවද, ශේෂ පත්ර සහ ගිණුම්කරණ කටයුතු අතින් හැසිරවීමේ අභ්යන්තර අභියෝග හේතුවෙන් මෙම අතින් සිදු කරන ක්රියාවලිය නිතර වැරදි සහ ප්රමාදයන්ට තුඩු දුන්නේය.
දෛනික නිෂ්කාශනය සඳහා චෙක්පත් ප්රමාණය වැඩි වීමත් සමඟ, නිෂ්කාශන ක්රියාවලිය ස්වයංක්රීය කිරීම අවශ්ය විය. ඒ අනුව, 1988 මාර්තු 2 වන දින ශ්රී ලංකා ස්වයංක්රීය චෙක්පත් නිෂ්කාශන මධ්යස්ථානය (SLACH) මහ බැංකුවේ එවකට පැවති දත්ත සැකසුම් දෙපාර්තමේන්තුවේ අනු අංශයක් ලෙස පිහිටුවන ලදී.
ස්වයංක්රීයකරණය සඳහා චෙක්පත් සැලසුමේ වෙනස්කම් අවශ්ය වූ අතර, ගෙවනු ලබන බැංකුව, චෙක්පත් අංකය සහ වටිනාකම වැනි වැදගත් තොරතුරු කේතනය කිරීම සඳහා චුම්බක තීන්ත අක්ෂර හඳුනාගැනීමේ (MICR) තීරුවක් එකතු කිරීම ඊට ඇතුළත් විය. චෙක්පත් ලබන්නා විසින් බැංකු අනුපිළිවෙල අනුව කියවන/වර්ගීකරණ යන්ත්ර භාවිතයෙන් විද්යුත් ක්රමයට වර්ගීකරණය කරන ලද අතර, එමගින් ඒවා සැකසීමට අවශ්ය කාලය අඩු විය.
කෙසේ වෙතත්, භෞතික චෙක්පත් තවමත් SLACH වෙත ප්රවාහනය කළ යුතු බැවින්, රට පුරා එකම සැකසුම් කාලයක් පවත්වා ගැනීම අපහසු විය. ගමන් කාලය අඩු කිරීම සඳහා මහ බැංකුව මාතර, අනුරාධපුර සහ මාතලේ යන ප්රදේශවල කලාපීය නිෂ්කාශන මධ්යස්ථාන පිහිටුවීය. මෙම සංවර්ධනය හේතුවෙන් මෙම ප්රදේශවලින් එකතු කරන ලද චෙක්පත් මධ්යම නිෂ්කාශනය සඳහා කොළඹට යැවීමේ අවශ්යතාවය ඉවත් විය. මීට අමතරව, සමහර බැංකු විශේෂිත ප්රදේශවලින් එකතු කරන ලද චෙක්පත් සඳහා ක්රියාවලිය ඉක්මන් කිරීමට අවිධිමත් කලාපීය නිෂ්කාශන විධිවිධාන ආරම්භ කළේය.
විවිධ රටවල ක්රියාත්මක කර ඇති ස්වාධීන නිෂ්කාශන මධ්යස්ථානවල කාර්යක්ෂමතාව සහ පිරිවැය ඵලදායී ලෙස භාවිතා කිරීමේ හැකියාවන් හඳුනාගනිමින්, මහ බැංකුව එහි චෙක්පත් නිෂ්කාශන කාර්යයන් අලුතින් පිහිටුවන ලද සමාගමකට මාරු කිරීමට තීරණය කළේය. ඒ අනුව, 2002 පෙබරවාරි 08 වන දින සමාගම් පනත යටතේ LankaClear (Pvt) Ltd සංස්ථාපනය කරන ලදී. LankaClear විසින් චෙක්පත් නිෂ්කාශන වගකීම් භාරගත් අතර, වාණිජ බැංකු සහ මහ බැංකුව යන දෙකම එහි කොටස්කරුවන් බවට පත්විය. මහ බැංකුව නිකුත් කරන ලද කොටස්වලින් 19.59%ක් දරා ගැනීමෙන් සැලකිය යුතු බලපෑමක් රඳවා ගැනීමට අදහස් කළ අතර, එමගින් එය ප්රධාන පුද්ගලික කොටස්කරු බවට පත්විය. එහි ආරම්භයේ සිට, LankaClear සැලකිය යුතු බාධාවකින් තොරව සාර්ථකව ක්රියාත්මක වී ඇති අතර අඛණ්ඩව වර්ධනයක් වාර්තා කර ඇත්තේ රටේ චෙක්පත් නිෂ්කාශන ක්රියාවලිය කළමනාකරණය කිරීමේදී එහි ඵලදායීතාව සහ විශ්වසනීයත්වය අවධාරණය කරමිනි.
2022 දී, LankaClear විසින් එහි ආයතනික නාමය LankaPay (Private) Limited ලෙස වෙනස් කිරීමක් ප්රකාශයට පත් කළේය. මෙම වෙනස සිදු කරන ලද්දේ එය සපයන සේවා පරාසය වඩා හොඳින් පිළිබිඹු කිරීම සඳහාය. LankaPay, කලාපයේ ප්රමුඛ පෙළේ රාජ්ය-පෞද්ගලික හවුල්කාරිත්වයන් (PPPs) අතරින් එකක් ලෙස පිළිගැනේ.
2005 දී, මහ බැංකුව LankaPay (Private) Limited සමඟ එක්ව චෙක්පත් රූපගත කිරීමේ සහ හැඩතල පද්ධතිය (CITS) ක්රියාත්මක කිරීමට සැලසුම් කිරීම ආරම්භ කළේය. මෙය චෙක්පත් මුදල් බවට පත් කිරීමේ ක්රියාවලිය ඉක්මන් කිරීම සඳහා වූ අතර, එවකට එය ලබන්නා සහ ගෙවන බැංකුවල භූගෝලීය පිහිටීම මත පදනම්ව දින 1 සිට 10 දක්වා කාලයක් ගත විය. CITS සමඟ, භෞතික චෙක්පත එකතු කරන බැංකුවේ හෝ ශාඛාවේදී නිශ්කාෂණය කෙරෙන අතර, එහි රූපය පමණක් වර්ගීකරණය සඳහා LankaPay වෙත යවනු ලැබේ. මෙම ක්රමවේදය පහසු කිරීම සඳහා, බැංකු සහ ශාඛා විසින් තමන්ගේම රූප ගත කිරීමේ හැකියාවන් සංවර්ධනය කරගන්නා තෙක්, රූප ගත කිරීම සඳහා චෙක්පත් භාර දීමට LankaPay විසින් දිවයින පුරා කලාපීය මධ්යස්ථාන 10ක් පිහිටුවන ලදී.
නව පද්ධතිය යටතේ අත්සන් තහවුරු කිරීම භෞතික චෙක්පත වෙනුවට රූපය හරහා සිදු කරන බැවින්, කියවිය හැකි රූප ගත කිරීම සඳහා චෙක්පත් සැලසුම තවදුරටත් ප්රමිතිගත කිරීමට සිදු විය. මෙම කලාපීය මධ්යස්ථානවලින් ලබාගත් රූප ඒ වෙනුවෙන් කැපවූ සන්නිවේදන මාර්ග ඔස්සේ LankaPay වෙත සම්ප්රේෂණය කරන ලද අතර, එහිදී ඒවා වර්ගීකරණය කර ගෙවන බැංකුව වෙත යොමු කරන ලදී. CITS හි ප්රධාන වාසිය වූයේ T+1 (තැන්පතු දිනය සහ එක් ව්යාපාරික දිනයක්) තුළ භූගෝලීය සීමාවන්ගෙන් තොරව දිවයින පුරා චෙක්පත් නිෂ්කාශනය කිරීමේ හැකියාවයි. CITS පද්ධතිය 2006 මැයි 11 වන දින සාර්ථකව ක්රියාත්මක කරන ලදී.
එය ක්රියාත්මක කිරීමෙන් පසු, සියලුම වාණිජ බැංකු තම තාක්ෂණය වැඩිදියුණු කර ඇත. බොහෝ බැංකු සහ ශාඛා දැන් ප්රධාන බැංකුකරණ පැකේජ හරහා ඔවුන්ගේ ප්රධාන කාර්යාල පද්ධති සමඟ සම්බන්ධ වී ඇති අතර, එමගින් චෙක්පත් එකතු කිරීම සහ රූපගත කිරීම සඳහා LankaPay හි කලාපීය කාර්යාල සඳහා ඇති අවශ්යතාවය සැලකිය යුතු ලෙස අඩු වී ඇත. ඒ අනුව, 2010 ජූලි 30 වන දින කලාපීය කාර්යාල වසා දමන ලද අතර, බැංකු CD-ROM භාවිතයෙන් LankaPay වෙත රූප ඉදිරිපත් කිරීම ආරම්භ කළේය. 2017 ඔක්තෝබර් 1 වන දින, LCPL විසින් සියලුම ඉදිරිපත් කරන බැංකු සඳහා සෘජු සම්බන්ධතාවයක් හඳුන්වා දීමෙන් ක්රියාවලිය තවදුරටත් සරල කරන ලද අතර, එමගින් භෞතික මාරු කිරීම්වල අවශ්යතාවයකින් තොරව චෙක්පත් රූප විද්යුත් ලෙස ඉදිරිපත් කිරීමට ඉඩ සැලසිණි.
ඔබ ඔබේ එකතු කරන බැංකුවේ චෙක්පතක් තැන්පත් කරන මොහොතේ සිට අරමුදල් ලැබෙන තෙක් චෙක්පත් නිෂ්කාශන ක්රියාවලිය පියවර කිහිපයකින් සමන්විත වේ. මෙහි සාමාන්ය චෙක්පත් නිෂ්කාශන ක්රියාවලියේ විස්තරයක් දැක්වේ:
ඔබ බැංකු ශාඛාවකට චෙක්පත භාර දීමෙන් හෝ චෙක්පත් තැන්පතු යන්ත්රයක් භාවිතා කරමින් ඔබේ බැංකු ගිණුමට චෙක්පත තැන්පත් කරයි.
එකතු කරන බැංකුවේදී, විද්යුත් රූප ගත කර අදාළ චුම්බක තීන්ත අක්ෂර හඳුනාගැනීමේ (MICR) තොරතුරු සමඟ නිෂ්කාශන මධ්යස්ථානයට යවනු ලැබේ.
නිෂ්කාශන මධ්යස්ථානය විසින් විවිධ එකතු කරන බැංකුවලින් ලැබුණු චෙක්පත් වර්ගීකරණය කර වර්ගීකරණය කරන ලද විද්යුත් රූප සහ MICR තොරතුරු ගෙවන බැංකුවට බාගත කිරීමට ලබා දෙයි.
'ගෙවීම' හෝ 'නොගෙවීම' යන තීරණය ගැනීම සඳහා චෙක්පතේ අත්සන් සහ අනෙකුත් විස්තර ගෙවන බැංකුවේ වාර්තා සමඟ සත්යාපනය කෙරේ.
MICR තොරතුරු ගෙවිය නොහැකි චෙක්පත්වලින් වෙන් කර එම තොරතුරු නිෂ්කාශන තීරණය වෙත සම්ප්රේෂණය කිරීම ගෙවන බැංකුව විසින් සිදු කරනු ඇත
නිෂ්කාශන මධ්යස්ථානය ගෙවන බැංකුවෙන් ලැබෙන ආපසු යැවීමේ උපදෙස් වර්ගීකරණය කර ආපසු යවන චෙක්පත් සඳහා MICR තොරතුරු එකතු කරන බැංකුව වෙත සම්ප්රේෂණය කරනු ඇත. ආපසු යැවීමේ උපදෙසක් නොමැති නම්, ගෙවන බැංකුව චෙක්පත් මුදල ඔබේ ගිණුමට බැර කර, මුදල් ආපසු ගැනීම හෝ වෙනත් ගනුදෙනු සඳහා ලබා ගත හැකි බවට පත් කරයි.
චෙක්පත ආපසු යවනු ලැබුවහොත් ඔබට චෙක්පත් ආපසු යැවීමේ දැනුම්දීමක් (CRN) ලැබෙනු ඇති අතර, ඊළඟ පියවර සඳහා උපදෙස් ද ඇතුළත් වනු ඇත.
ශ්රී ලංකාවේ දන්නා පැරණිතම චෙක්පත් නිෂ්කාශන භාවිතය
Madras Bank සහ Imperial Bank of India හි කොළඹ ශාඛා අතර නිෂ්කාශන ක්රියාවලියක් පිළිබඳ පළමු සඳහන
මහ බැංකුව Imperial Bank of India හි කොළඹ ශාඛාවෙන් නිෂ්කාශන ක්රියාවලිය භාර ගැනීම
ශ්රී ලංකා ස්වයංක්රීය චෙක්පත් නිෂ්කාශන මධ්යස්ථානය (SLACH) සංස්ථාපනය කිරීම
චෙක්පත් නිෂ්කාශන මධ්යස්ථානය ලෙස LankaClear (Pvt) Ltd සංස්ථාපනය කිරීම
චෙක්පත් ඡායා පිළිඹිඹු කිරීම් සහ නිශ්කාෂණ පද්ධතිය (CITS) ක්රියාත්මක කිරීම, දකුණු ආසියාවේ පළමු රට සහ ලෝකයේ දෙවන රට ලෙස T+1 පදනමින් දිවයින පුරා චෙක්පත් නිෂ්කාශනය කිරීමට හැකියාව ලබා දීම
කලාපීය මධ්යස්ථාන වසා දැමීම සහ නිෂ්කාශනය සඳහා CD මගින් චෙක්පත් රූප ඉදිරිපත් කිරීම ආරම්භ කිරීම
වැඩි ආරක්ෂාව සඳහා ඩිජිටල් සහතික සමඟ CITS පියවීමේ නිෂ්කාශනය සඳහා සියලුම බැංකු සඳහා සෘජු සම්බන්ධතා ක්රමය හඳුන්වා දීම සහ චෙක්පත් ඉදිරිපත් කිරීමේ කාලය ප.ව. 7.00 දක්වා දීර්ඝ කිරීම
නිෂ්කාශනය සඳහා මාර්ගගතව චෙක්පත් රූප ඉදිරිපත් කිරීම සඳහා සෘජු සම්බන්ධතාවය සක්රීය කිරීම
චෙක්පතක් යනු ජංගම ගිණුම් හිමියා විසින් බැංකුවට ලබා දෙන ලිඛිත නියෝගයකි. එමගින් චෙක්පතේ නම සඳහන් කර ඇති පුද්ගලයාට හෝ චෙක්පත රැගෙන එන තැනැත්තාට නිශ්චිත මුදල් ප්රමාණයක් ගෙවීමට උපදෙස් දෙයි.
චෙක්පතක ප්රධාන පාර්ශ්වකරුවන් කවුරුන්ද?
ගෙවන්නා : ගිණුම් හිමියා
ගෙවන බැංකුව : ගිණුම පවත්වාගෙන යනු ලබන වාණිජ බැංකුව
ගෙවීම් ලබන්නා : චෙක්පතේ නම් කර ඇති පුද්ගලයා හෝ එහි සඳහන් මුදල ලැබීමට හිමිකම් ඇති පුද්ගලයා
මෙය "හෝ රැගෙන එන්නාට" යන මුද්රිත සටහන අවලංගු කර නොමැති චෙක්පතකි. අනුමෝදනයක් නොමැති විට මෙම චෙක්පත හුදෙක් එය භාර දීමෙන් වෙනත් පුද්ගලයෙකුට පැවරිය හැකි වුවද, බොහෝ දුරට එය මුදල් නෝට්ටු භාවිතා කරමින් ගනුදෙනුවක් සිදු කිරීමට සමාන වේ.
මෙය "හෝ රැගෙන එන්නාට" යන්න කපා දමා ඒ වෙනුවට "නියෝග" යනුවෙන් සඳහන් කර ඇති චෙක්පතකි. මෙවැනි චෙක්පතක් වෙනත් පුද්ගලයෙකුට පවරන විට එය අනුමත කිරීම අවශ්ය වේ. "නියෝග" චෙක්පතක "රැගෙන එන්නාට" චෙක්පතකට වඩා ඉහළ ආරක්ෂාවක් ඇත.
CITS යටතේ චෙක්පත් භෞතිකව ගෙවන බැංකුවට ඉදිරිපත් නොකෙරේ. එබැවින්, චෙක්පත අගරු සටහන චෙක්පත මත ලිවීමට නොහැකිය. කුමන හෝ හේතුවක් නිසා චෙක්පතක් ගෙවිය නොහැකි නම්, ගෙවන බැංකුව සුදුසු චෙක්පත් ආපසු යැවීමේ කේතය තෝරා සක්රිය කළ යුතු අතර, පාරිභෝගිකයාට චෙක්පත් ආපසු යැවීමේ දැනුම්දීමක් (CRN) ලබා දෙනු ඇත.
2005 අංක 28 දරන ගෙවීම් හා පියවීම් පද්ධති පනත විද්යුත් ක්රමයෙන් ඉදිරිපත් කරන චෙක්පත් ගෙවීම සම්බන්ධයෙන් ක්රියා පටිපාටිය දක්වයි. පනතේ 34 (1) වගන්තිය ප්රකාරව, හිමිකරු විසින් එකතු කිරීම සඳහා චෙක්පතක් භාර දුන් බැංකුවට හිමිකරු වෙත චෙක්පත් ආපසු යැවීමේ දැනුම්දීමක් නිකුත් කිරීමට අවසර ඇත.
චෙක්පත් ආපසු යැවීමේ දැනුම්දීම් ආකෘතිය ශ්රී ලංකා මහ බැංකුව විසින් නියම කර ඇති සියලු අවශ්යතා වලට අනුකූල වන පරිදි සැලසුම් කර ඇත. CRN නිකුත් කිරීමට අවසර ලත් එකතු කරන බැංකුවක් LankaPay විසින් ලබා දී ඇති පිරිවිතරයන්ට අනුකූලව එසේ කළ යුතුය.
A කොටස පාරිභෝගිකයාගේ පිටපත වන අතර පාරිභෝගිකයා විසින් තබා ගත යුතුය. එහි චෙක්පත් අංකය, ගෙවන බැංකුව, මුදල, ගිණුම් අංකය, UI අංකය සහ අගරු වීමේ හේතු කේතය පිළිබඳ තොරතුරු අඩංගු වේ.
B කොටසෙහි නිෂ්කාශන තොරතුරු අඩංගු වන අතර එය බැංකුවේ පිටපත ලෙස සේවය කරයි. නැවත ඉදිරිපත් කිරීම සඳහා වන උපදෙස් සහ නැවත ඉදිරිපත් කිරීමේ කොන්දේසි පැහැදිලිව සඳහන් කර ඇත.
C කොටස එය සම්බන්ධ වන චෙක්පත ලෙස සැලකිය යුතු අතර එබැවින් මෙම කොටසේ ඉදිරිපස මුල් චෙක්පතේ මුහුණතේ සත්ය, සම්පූර්ණ සහ නිවැරදි රූපයක් දැරිය යුතුය.
චෙක්පතක් එම කාණ්ඩයට අයත් අගරු සටහනක් හේතුවෙන් ආපසු යවනු ලැබුවහොත්, ඉදිරිපත් කරන බැංකුව විද්යුත් රූපයක් සම්ප්රේෂණය කිරීම මගින් CRN නැවත ඉදිරිපත් කිරීමට හැකි තත්ත්වයක සිටිය යුතුය.
චෙක්පතක් කාණ්ඩ 2 ට අයත් අගරු සටහනක් හේතුවෙන් ආපසු යවනු ලැබුවහොත්, ඉදිරිපත් කරන බැංකුවට CRN නැවත ඉදිරිපත් කළ නොහැකි වනු ඇත.
නවතම ප්රවණතා, රෙගුලාසි සහ නිෂ්පාදන විස්තර සෘජුවම ඔබගේ විද්යුත් තැපෑල වෙත ගෙන්වා ගන්න LankaPay newsletter වෙත ලියාපදිංචි වන්න.